Гэта гісторыя пачыналася, як сотні іншых: я рухаўся дадому, зарыўшыся ў музыку ў навушніках, гледзячы сабе пад ногі. І раптам – дзівосная сустрэча. Такіх людзей, як мой герой, не адшукаеш у «Фэйсбуку», не запросіш на інтэрв'ю, пра іх нават гугл не раскажа. Я запомню гэтага дзівака ў дэталях, не забудуся, нават калі захачу забыцца.

– Послушай, молодой человек! – спыняе мяне мужык па дарозе дадому. – Тебе надо играть на банджо! Тебе очень подойдёт стиль кантри, – далей яго словы пераўтвараюцца ў невыразны напеў, відаць, у разуменні аўтара – у згаданым стылі.

Чуць пра кантры ад неахайнага, п'янага (хаця сонца яшчэ вельмі высока) мужчыны – нечаканасць, канешне. Але ж я не люблю ўсе гэтыя п'яныя гісторыі. Ды і хто любіць? Так што проста ўсміхаюся: «Дзякуй, буду мець на ўвазе!» – і разварочваюся, каб пабегчы далей па сваіх справах. «Пачакай, пачакай, дык ты на роднай мове размаўляеш?» – здзіўлена, нават нібы крыху працверазеўшы, хапае мужык мяне за плячо. Прамое ўмяшальніцтва выбівае з думак, я спыняюся і пачынаю разглядаць свайго выпадковага суразмоўцу.

Ён, відавочна, вяртаецца з крамы. Сто тысяч рэчаў у руках: пляшачка гарэлкі на 0.2, літруха цёмнага піва, марозіва, пяток цукерак, мяты пачак сіняга Pall Mall, запальнічка, ключы, газета, скамечаныя купюры рэшты. Усё гэта так і імкнецца з рук у свабоднае падзенне на асфальт. Першым вырываецца піва – добра, што яно ў пластыкавай бутэльцы. Герой прапаноўвае не звяртаць на гэта ўвагі – няхай сабе падае. Яго голас гучны, вялізны, аб'ёмісты, часам ён пераходзіць у крык, роў, часам – у рык. Усе, хто праходзіць міма ды назірае гэту сцэну, адводзяць вочы.

– Ведаеш, сам я русак, але ж я за Беларусь каго хочаш парву! Забіць за Беларусь магу! І мову я беларускую добра ведаю. Не тое што гэтыя маладыя – нарадзіліся тут, а размаўляць па-беларуску не могуць. Ды яны нават і не чулі ніколі сапраўднай жывой мовы! А я – русак! – у 90-я з дэлегацыяй да Леха Валенсы лятаў. Перакладаў з польскай на беларускую. І Валенса хваліў мяне!

Расповед пра польскага прэзідэнта ўмомант робіць нашу размову фантастычным апавяданнем. Усе мы, як вып'ем, крыху дэлегаты. Я не хачу паказваць свой недавер – але, відаць, вочы выдаюць.

– Што, не верыш мне? Я 18 моў ведаю!

І ён паслядоўна пераключаецца на польскую, нямецкую, англійскую. Разумею праз слова, але мой недавер змяняецца здзіўленнем. Суразмоўца сочыць. Сочыць уважліва, падчас асобных фраз набліжаецца да майго твару на адлегласць сантыметраў у пяць, ледзь не кранаючы мяне сваімі акулярамі. Я вымушана разглядаю яго твар – непрыемны, скамечаны, нібы купюры ў яго руках. Вочы налітыя крывёй, сівая барада сумуе па нажніцах, у вугалку вуснаў дагніваюць рэшткі ўчорашняй вячэры. І ўсё ж нешта ў ім ёсць. Можа, уся справа ў голасе? Але адкуль увогуле узяўся гэты мужык? Хто ён такі? Не паспяваю запытаць, ён сам называе імя і імя па бацьку.

– А цябе як зваць?

– Мікалай.

– Коля? Пацісні мне руку. Давай, мацней пацісні, – ён раскладае на бардзюры «Белгазету» і скідае на яе ўсе рэчы, якія перашкаджаюць жэстыкуляваць. Толькі пляшку не скідае, а акуратна кладзе. – А ведаеш, Коля, хто мне дыплом падпісваў? Стас Шушкевіч!

Без усялякіх сумневаў, п'е мой суразмоўца даўно. Не дзень і не месяц. Але рука ў мужыка цяжкая, цвёрдая. Далонь маю сціскае так, што косткі ледзьве не трашчаць. А асобныя фразы з размовы ён падтрымлівае «сяброўскімі» ўдарамі ў грудную клетку. Удары адназначна дружалюбныя, але моцныя. Цярплю: цікава, што далей расказваць будзе.

– Выглядаеш ты як беларус сапраўдны. Дай я на цябе пагляджу, – і ён яшчэ больш набліжае твар. Я аддаляюся, але раптам ён ускрыквае: – Сюды глядзі! – і паказвае на сваю пераносіцу. – Ды ты ж выліты Вітаўт! Толькі гэту папілому каля носа трэба прыбраць. Ты не бойся, Мікалай, гэта нядорага, крыагенная аперацыя – і ссыплецца тая папілома як пыл. Пра грошы не думай, ёсць у мяне грошай, шмат! Зробім з цябе Вітаўта! Бараду толькі даўжэйшую адпусці! Ты ж наш, беларус! Я шукаў такога, як ты! Я из тебя человека сделаю! Ты где учился, не в кульке, нет? В РТИ? Должен знать моих друзей, значит, они там на кафедре физики преподают... Вот ты сейчас послушай меня. Послушай внимательно! Потому что пока я буду говорить, я сломаю тебе руку!

Менавіта так. Не «могу сломать». Не «сломаю, если…». Проста «я сломаю тебе руку». Цісне так, што амаль веру. У ім адчуваецца ваенная закалка – я гатовы спрачацца, што гэты чалавек служыў у органах ці ваяваў у адной з бясконцых гарачых кропак СССР.

– Так вот, слушай, Николай. Я учился на физфаке БГУ. А РТИ ваше – говно. Во всех этих ваших эртэи-х*эртэи стипендия была 28 рублей. А у нас в БГУ – 35! И преподаватели лучшие были у нас, – ён нарэшце адпускае маю руку, закурвае свой «Пэл Мэл». – Я, правда, поступал в РТИ тоже когда-то. Не взяли.

Дзве вышэйшыя адукацыі (пасля фізфака быў лінгвістычны) – звычайная рэч для постсавецкага алкаголіка. Герой распаліўся, ён махае цыгарэтай каля самага майго твару, так блізка, што я некалькі разоў ледзь паспяваю адхіліцца, каб не атрымаць недапалкам у вока ці бараду.

– Вот знаешь такого?.. Это мой ученик! Отец у него был жулик, мать проститутка, жизни у парня не было, а я из него человека сделал! Доктора наук! Я – ПЕДАГОГ! – прароў ён нарэшце і педагагічна прапісаў мне чарговую падачу ў грудную клетку. – И я ведь не только о физике со своими учениками разговаривал. Меня вызывали в это, как его... РОНО? Вызывали, короче, на ковёр. Говорят: «А чего это к вам ученики домой ходят, с плюшками? Какими-то не нашими вы их воспитываете». А ученики приходили, да. Взрослели и продолжали приходить уже с семьями. Высоцкого слушали, Окуджаву, Галича. Бродского читали. Потому что зачем мне «наших» воспитывать? Я воспитывал СВОИХ! Я говорю этим, в РОНО: «Да идите вы нахер!» Так и сказал!

Ён раптоўна пачынае цытаваць уголас кагосьці з савецкіх паэтаў-дысідэнтаў, зрываючыся на дзікі грудны крык. Ён крычыць мне прама ў твар, нібы хоча, каб словы верша павіслі на маім ілбе, угрызліся ў шчокі, раскрышылі вусны. Я толькі ківаю. Я не хачу нічога яму казаць. Я хачу слухаць.

– А мне довелось встречаться с Бродским! Кого я только не встречал в этой жизни, – тут яго настрой рэзка змяняецца, пафас знікае, твар сціскаецца болем, агромністы металёвы голас разбіваецца на кавалачкі і раптоўна становіцца енкам. – Я с Тарковским пил! – ён глядзіць мне ў вочы, з-за яго акуляраў выпаўзаюць слёзы. Я ў разгубленасці. Праскокваюць у галаве словы грэка Зорбы, героя Нікаса Казандзакіса: «Я не стыжусь слез, но только среди мужчин. Между ними образуется товарищество, поэтому не стыдно». Не ведаю, ці сорамна майму суразмоўцу. Ведаю, што чамусьці сорамна мне.

Мужык тым часам падымае з газеты пляшку, адкручвае, адпівае, і яго голас адразу ж вяртае сваю сілу.

– А ты что читаешь, Коля? Читаешь книги вообще?

Я і кажу: «Нікаса Казандзакіса чытаю, пра грэка Зорбу».

– Не знаю такого. Греки нравятся? Кавафиса почитай! Надо, чтобы мы ко мне зашли, я тебе книгу подарю... Человека из тебя сделаю! Греческому научу, новогреческому!..

…Размова доўжыцца ўжо хвілін 40. За маім суразмоўцам прыходзіць хтосьці з родзічаў. Я ўжо стаміўся і гатовы сыходзіць, аднак герой не хоча мяне адпускаць, кляне родзіча апошнімі словамі, патрабуе, каб я запісаў яго нумар, потым другі нумар, трэці, патрабуе, каб я абавязкова патэлефанаваў, пагражае, што заб'е мяне, калі не патэлефаную, кажа, што аддаў бы сваю дачку замуж за мяне. Я, праўда, крышку замалады для яе, але «накінем пару год». Родзіч зноў спрабуе пацягнуць дадому «педагога», але той лёгка вырываецца, яго голас разліваецца на ўвесь двор васьміпавярховым матам. Тут жа герой паварочваецца да мяне.

– Ты извини, Николай, что я такой грубый. Но к глупцам и надо обращаться – грубыми словами, – і ён пералічвае мне багаты запас патрэбных слоў. – Иначе они не понимают ничего. Им не надо вообще ничего объяснять. Убивать таких надо. Убивать мне тоже приходилось, и не раз. В Анголе кровь рекой текла... Я б і за цябе, калі б спатрэбілася, забіў – і 10, і 20 чалавек. Таму што бачу, што ты наш, – стукае мяне ў плячо. – Толькі дзе, Коля, скажы мне, усе гэтыя людзі, якія 25 год таму казалі, што памруць за Беларусь? У Канадзе, Коля. У Германіі. Таму што ім там лепш. А мне лепш тут. Я ў 89-м другім пасля Зянона выступаў. І дзе цяпер той Зянон? А я тут, Коля. Тут застаўся, у Беларусі. Хаця я і русак.

Эх, быў бы ты цвярозым! Няхай толькі 10 адсоткаў таго, што ты сказаў, праўда – дык і пра тыя 10% кніжкі можна пісаць. Можа, і сапраўды ты піў з Таркоўскім, толькі я ніколі не даведаюся гэтага – занадта шмат ты піў без Таркоўскага.

– Да, Коля, я пью. Пью, потому что я глупец. Я вчера ночью читал «Диалоги» Платона. И я не понимаю, Коля. Слышишь, НЕ ПОНИМАЮ! Я слишком глуп, чтобы понимать Платона! А это же пятый век до нашей эры...

Ён зноў плача. Цені яшчэ кароткія. Марозіва выцякае на газету. Я не вытрымліваю. Сыходжу.

– Ты наш, Коля! Ты наш чалавек! – крычыць ён наўздагон.

Вяртаюся, паціскаю руку, уцякаю як мага больш хуткай хадой.